Naar aanleiding van mijn belevenissen tijdens de Palio in Siena die te lezen zijn in ons Online Reismagazine heb ik ter verduidelijking van het evenement de onderstaande achtergrondinformatie geschreven:
Voor mij is het dit jaar eindelijk zo ver dat mijn langgekoesterde wens in vervulling gaat en ik de Palio van dichtbij mag beleven en ik wil jullie deze reistip niet onthouden. Hier de informatie die jullie, mochten jullie dit event willen bijwonen, erop na kunnen slaan.
**
Wat is de Palio?
**29 Juni, de Sienezen maken zich op voor de eerste Palio van het jaar. 100 Dagen voor de Palio startten de voorbereidingen, zoals het scouten van jockeys - ‘fantino’ in het Italiaans - en paarden die voor hun wijk, ‘contrada’, mogen uitkomen in de paardenrace op de Piazza del Campo.
Het plein dat voor de gelegenheid wordt omgebouwd tot een racetrack. De Palio, ofwel Il Palio, dat ‘het vaandel’ betekent in het Italiaans, is een race die sinds het jaar 1287 gehouden wordt in het centrum van Siena. Siena bestaat uit zeventien binnen de stadsmuren gelegen wijken; contrade.
Twee maal per jaar, op 2 juli (Palio di Provenzano) en op 16 augustus (Palio dell’Assunta) barst de strijd los tussen de contrade die wordt uitgevochten op het Piazza del Campo.De zeventien contrade strijden niet tegelijkertijd; tijdens de race doen er tien contrade mee. De zeven andere contrade zijn verzekerd van deelname aan de Palio in juli of augustus het jaar daarop. De overige drie deelnemers worden bepaald door loting.
Het parcours bevat enkele scherpe bochten. De gevaarlijkste bocht is de Curva St. Martino, die maar liefst 95 graden is en naar beneden loopt. Regelmatig vallen hier paarden of vallen de fantino van hun paarden. De fantino berijden de paarden zonder zadel wat een bijzonder moeilijke kunst is. Het gehele event is een waar spektakel om bij te wonen.
De bereden politie van Siena
**Geschiedenis
**Ver voor de Middeleeuwen werden er al races door Siena georganiseerd, meestal van de ene kant van de stad naar de andere kant. De eerste georganiseerde wedstrijden op het Piazza del Campo stammen uit de Middeleeuwen. In de 16e eeuw was de Palio een stierengevecht, toen dat in 1590 verboden werd, ging men racen met ezels en later met ossen. Op 16 augustus werd in het jaar 1644 definitief overgeschakeld naar het racen op paarden, wat toen een jaarlijks evenement was ter ere van Maria Hemelvaart. In 1656 vond de officiële erkenning van de tweede Palio plaats op 2 juli, ter ere van de Madonna van Provenzano.
**
De strijd tussen de contrade
**De strijd tussen de contrade zit in het bloed van de inwoners van de contrade; voor hen is de race van levensbelang, zowel economisch, politiek als sociaal gezien. Voor niet Italianen is het moeilijk voor te stellen hoe belangrijk het winnen van de Palio is. Vroeger waren er wel vierenveertig contrade, maar door de jaren heen - de oorlogen en de pestepidemie - liep dit steeds verder terug.
Uiteindelijk zijn er zeventien contrade vastgesteld in 1729 door Prinses Violante van Beieren. Mede hierdoor is er veel rivaliteit onder de contrade en ten tijde van de Palio is dat goed merk- en zichtbaar. Voor een overzicht van de diverse contrade in Siena, zie: Palio di Siena - Glossario
Elke contrada heeft zijn eigen Palio bestuursorgaan die om het jaar wordt gekozen, een centrum waar men samenkomt en het kostbaarste - een museum waar de geschiedenis en de overwinningen van iedere Palio - wordt bewaard. Vergelijkbaar als bij het voetbal vindt voorafgaand aan de Palio op het Piazza del Campo enige profilering plaats.
Zo zingen de inwoners van de diverse contrade liederen en draagt iedereen een sjaaltje van zijn of haar contrada waarop het contrada symbool staat afgebeeld.
Alle contrade hebben een eigen symbool:
-
Aquila - Contrade van de adelaar -
Bruco - Contrade van de rups -
Chiocciola - Contrade van de slak -
Civetta - Contrade van de uil -
Drago - Contrade van de draak -
Giraffa - Contrade van de giraffe -
Istrice - Contrade van het stekelvarken -
Leocorno - Contrade van de eenhoorn -
Lupa - Contrade van de wolf -
Nicchio - Contrade van de schelp -
Oca - Contrade van de gans -
Onda - Contrade van de golf -
Pantera - Contrade van de panter -
Selva - Contrade van het woud -
Tartuca - Contrade van de schildpad -
Torre - Contrade van de toren -
Valdimontone - Contrade van de ram
**
De voorbereiding
**De voorbereidingen beginnen precies 100 dagen voor de Palio. Iedere contrada kiest zijn leider, de capitano. Daarnaast worden er twee vertrouwelingen van de capitano, ‘Fiduciari del Capitano’, aangesteld en een vertrouweling voor de inwoners, ‘Fiduciario del Popolo’.
Elke inwoner - per contrada zijn dat er gemiddeld 1500 - tasten vervolgens in de buidel, want onder andere de fantino die gehuurd wordt moet betaald worden. De capitano trekt er samen met zijn vertrouwelingen op uit om een fantino te scouten. Sommige contrade hebben speciale overeenkomsten met bepaalde fantini om bijvoorbeeld alleen voor die contrada uit te komen. De fantino is altijd een Italiaan van oorsprong, komt nooit uit Siena zelf, wordt door de contrada als een professional gezien en heeft verder niets van doen met de contrada, de feestvreugde en de Palio zelf. Vroeger kwamen veel jockeys uit Sardinië, maar tegenwoordig komen ze vanuit het hele land. Het is zowel een beminde als gehate held ten tijde van de Palio die bij overwinning wel degelijk als een legende wordt beschouwd. Beginnende fantino verdienen zo’n €60.000 per Palio, terwijl een ervaren fantino (met enkele overwinningen) wel tot zo’n €200.000 kan verdienen.
Op de laatste zondag van mei vindt de loting plaats tussen de contrade die deelnemen aan de Palio di Provenzano. Op de zondag na deze Palio vindt de loting plaats voor de Palio dell’Assunta in augustus. De loting vindt plaats op het Piazza del Campo. Na elke trekking worden de vlaggen van de deelnemende contrade opgehangen aan het Palazzo Publico. Uiteindelijk worden alle zeventien vlaggen van alle contrada opgehangen. De vlaggen van de deelnemers aan de Palio di Provenzano hangen op de eerste etage en de zeven andere vlaggen hangen op de tweede etage.
De volgorde waarin de contrade worden opgesomd bij de loting werkt door tijdens de gehele Palio. De historische optocht op de dag van de Palio en zelfs het rijden naar de startlijn gebeurt in dezelfde volgorde. Alles is tot in de kleinste details bedacht en uitgewerkt. Een week voordat de Palio van start gaat, wordt het Piazza del Campo in gereedheid gebracht: tribunes worden opgetrokken voor de vele restaurants en cafe’s en de piste wordt met hard gelig zand belegd, ‘tufo’ genaamd. De baan bestaat uit 70% tufo wat afkomstig is uit de heuvels waarop Siena is gelegen. De overige 30% bestaat uit klei. De drie dagen voorafgaand aan de Palio vinden de zogenaamde ‘prove’, de repetities plaats.
Piazza del Campo, Siena
Het plein wordt opgedeeld in vier vakken, genaamd ‘de Mossa’, de vakken bij de startlijn, ‘Fonte Gaia’ genoemd naar de fontein op het plein, ‘San Martino’ vernoemd naar de gevaarlijkste bocht in de race en als laatste verwijst ‘de Casato’ naar de straat die op dat punt de Campo binnenkomt.
**
De drie dagen voor de Palio
**Op 29 juni, (Palio di Provenzano) en op 13 augustus, (Palio dell’Assunta) worden in de ochtend rond 6.45 uur ongeveer vijftig paarden losgelaten op het plein die zijn gecontroleerd en goed genoeg bevonden door dierenartsen. Daarvan worden er tien geselecteerd door de capitano’s van de deelnemende wijken. Sommige fantini hebben eigen stallen op het platteland van Toscane waar ze paarden trainen voor de Palio.
Er zijn ook privé-eigenaren van stallen, voor wie het een eer is om één van hun paarden te laten deelnemen aan de Palio en ze dus maar al te graag aanbieden. De paarden die deelnemen aan de Palio zijn halfbloed paarden met een deel Arabisch volbloed. Zuivere rassen zijn niet toegestaan. De beste paarden zijn niet alleen snel en wendbaar, maar kunnen ook snel starten, de bochten goed doorkomen en hebben een goed uithoudingsvermogen om drie rondes lang alles te geven.
Nadat de paarden een paar rondes gerend hebben, vindt rond 12.00 uur de ‘Tratta’, de loting, plaats waarbij de geselecteerde paarden aan de deelnemende contrade worden gekoppeld. De contrada loopt hiervoor uit, want nu spant het erom: welke contrada krijgt welk paard toegewezen. Een hoop geluk is hierbij van belang. Bij het trekken van de nummers heerst er een doodse stilte op het plein dat na het uitspreken van het nummer en de bijbehorende contrada uitbarst in een luid gejuich of juist in een treurige stemming beland als het geen goed paard is.
Elke contrada neemt zijn of haar paard mee waar het op een geheime locatie wordt gestald. Deze regel stamt nog uit de Middeleeuwen waar contrade vijanden elkaars paarden nog wel is wat aan wilden doen. Tegenwoordig kan men na de prove (repetitie) gewoon achter de paarden aanlopen en kan je zien waar de paarden worden verzorgd en gehouden. Echter staat er veelal beveiliging bij, want tijdens de Palio is het paard het kostbaarste bezit van iedere contrada. ’s
Avonds is er om 19.15 uur een prove op de toegewezen paarden, zodat paard en fantino aan elkaar en aan de baan kunnen wennen, maar ook om te zien wat de sterktes en de zwaktes zijn van de overige paarden en fantino. Zo bepalen de deelnemende contrade wat de winkansen zijn.De twee daarop volgende dagen zijn er elke dag om 9.00 uur en 19.00 uur prove. De prove zijn een leuk schouwspel om te zien, maar zeggen in feite weinig over de kansen van de contrada. De fantino houden hun paarden bewust in om ze te sparen voor de echte race. Voor de onervaren paarden is het alleen een goede manier om het parcours te verkennen.
Tijdens de prove gaan veel Sienezen wel een kijkje nemen en tijdens de generale repetitie lopen de contrade massaal uit om zijn of haar eigen contrade aan te moedigen.Naast de prove wordt er in het park, even buiten de stadsmuren van Siena, door de vaandeldragers het op te voeren stuk geoefend voor tijdens de parade. De edele kunst van het vlagzwaaien stamt uit een ver verleden waarin de vlag het oriënteringspunt van iedere soldaat was. Bij dreigend gevaar werd de vlag zo hoog mogelijk opgegooid opdat de troepen zich zo snel mogelijk zouden verzamelen.
Tijdens de parade door de stad die later overgaat in de ‘Corteo Storico’ op het Piazza del Campo, tonen de vaandelzwaaiers hun kunsten. De deelnemers worden gekozen door mede inwoners van de betreffende contrade en het is een grote eer om mee te mogen lopen in de parade.Op de vooravond van de Palio vindt in elke contrade rond 20.45 uur het contrade diner,‘La cena della prova generale’ plaats. Lange gedekte tafels staan er opgesteld waaraan de inwoners aanschuiven.
Het contrade-lied wordt gespeeld en door alle inwoners meegezongen. Even later verschijnt de capitano met de fantino aan zijn arm, in zijn schaduw de vertrouwelingen en daarachter het voltallige contradebestuur waarna ze plaatsnemen aan de tafel die vooraan staat. Er wordt gezongen en gegeten en bij het dessert spreekt de capitano zijn inwoners en de fantino toe met de hoop op een goede overwinning.
Voorbereiding La cena della prova in de Oca contrade, de ‘edele ganzenwijk’.
**De dag zelf
**Op de dag zelf stroomt het plein al snel vol met mensen die stuk voor stuk het beste plekje willen bemachtigen; het plein bij de gevaarlijkste bocht en de start staat als eerst vol. Het schouwspel is vanaf het hele plein goed te volgen, maar denk eraan dat het plein naar beneden loopt, als je vooraan wilt staan je er vroeg bij moet zijn en als laatste neem bescherming voor je hoofd tegen de zon mee en voldoende drinken. Er zijn geen toiletten op het plein. Naast het Palazzo Publico zit een smal straatje dat tijdens de gehele parade van 17.00 uur tot 19.00 uur openblijft, zodat er altijd mensen in en uit kunnen.
Mocht je geen gereserveerde plaatsen hebben op één van de balkons of tribunes en niet tussen de mensenmenigte op het plein willen staan, dan kan je altijd in één van de vele cafe’s aan de straatjes die naar het Piazza leiden de race live op tv volgen. Plaatsen voor op de tribune of op één van de balkons kun je reserveren bij Palio Tours of kopen bij de restaurants- en cafés die aan het Piazza gevestigd zijn.
In de contrade zelf is het op de ochtend van de Palio een drukte van belang. Alle inwoners hebben zich verzameld in het hoofdkwartier waar zij zich opmaken voor de parade en de race. Omstreeks 11.00 uur begeven de fantino zich samen met de capitano naar het Palazzo Publico om de overeenkomst te tekenen dat zij de definitieve deelnemers zijn aan de Palio. Tot die tijd heeft de capitano het recht om de fantino nog te wijzigen. Rond 14.30 uur start in elke wijk de inzegening van het paard.
Per contrada verschilt dit of het in de kerk zelf plaatsvindt of op een pleintje bij de kerk. Veel inwoners zijn hierbij aanwezig als een priester een gebed zegt en vervolgens het paard zegent en afsluit met de woorden die klinken als, “ga ervoor en win!” Na de zegening wordt het lied van de contrada gezongen en gaat het paard richting het plein waar het in het Palazzo Publico zal wachten tot de race begint.
De grote witte maremmaanse koeien die de kar, ‘Carrocio’, met ‘il Palio’ voortrekken, worden rond 15.00 uur via de straat, ‘Cassato di Sotto’ naar een stal gebracht in dezelfde straat net achter waar het Piazza del Campo zich ontvouwt. De koeien en ook de ‘Carrocio’ is hier te bewonderen.In totaal vinden er voorafgaand aan de Palio zes prove plaats.
Om 17.00 uur begint de grote parade, Corteo Storico. Alle contrade, ook degenen die niet meedoen, stellen zich voor aan het publiek. Zij verzamelen zich met de andere contrade bij de Duomo alwaar ze door de kleine en smalle straatjes en als laatste door de ‘Cassato di Sotto’ richting het Piazza del Campo lopen waar een uitzinnige menigte hen opwacht en toejuicht.Het defilé bestaat uit een middeleeuws gekleed gezelschap, waarin zich allereerst een tamboerslager bevindt, gevolgd door twee vaandelzwaaiers.
Deze houden op vooraf bepaalde plaatsen halt om de kunst van het vlagzwaaien te tonen aan de menigte. Achter de vaandelzwaaiers bevindt zich de capitano met de twee vertrouwelingen. Een paar gelukkige inwoners dragen het contrada symbool waarna het paradepaard, ‘sopralleso’ met daarop de uitverkoren fantino in beeld komt. Daarachter bevindt zich de echte hoofdpersoon in dit verhaal, het racepaard zelf, het kostbaarste (tijdelijke) bezit van de contrade dat wordt geleid door de ‘Barbaresco’, de paardenverzorger ten tijde van de Palio.
Corteo Storico, de historische parade
Nadat alle contrade zich hebben voorgesteld, trekt de ‘Carrocio’ de baan over. De zestiende eeuwse houten kar, die door vier witte maremmaanse ossen voortgetrokken wordt, deed in de Middeleeuwen dienst als de stadsrepubliek hun vlag wilden vervoeren alvorens ten strijde te trekken. Op de kar staat nu de gewilde trofee, een groot zijden vaandel, de Palio. De Palio wordt omringd door vier vertegenwoordigers van de antieke stadsmagistratuur en door zes gemeentelijke trompetters die de Palio mars spelen. De kar wordt geëscorteerd door ruiters van de uitgelote wijken.Ieder jaar wordt er door Sienese kunstenaars een nieuwe Palio vervaardigd. Na de ronde door het Campo met Il Palio wordt het vaandel bij de startlijn omhoog getrokken zodat iedereen Il Palio kan zien.
**
De race en corruptie
**
Het parcours bestaat uit drie ronden van ongeveer 1000 meter over het schelpvormige plein en duurt dan ook maar een paar minuten. De snelste tijd die ooit gereden is, staat op 1 minuut en 13 seconden. De Palio is geen gewone paardenrace; de belangrijkste regel is dan ook “het is niet belangrijk hoe je wint, het is belangrijk dat je wint". Het kan niet anders dan dat corruptie hieruit een voortvloeiend verschijnsel is dat niet alleen aan de orde van de dag is, maar ook is toegestaan.
De fantino worden 24 uur per dag bewaakt door de contrade, meestal door de capitano en zijn twee vertrouwelingen. De fantino mag geen telefoon hebben en tijdens de drie dagen voorafgaand aan de Palio en ten tijde van de Palio zelf geen contact hebben met de ‘buitenwereld’.
Na de Corteo Storico is het bijna tijd voor de start, La Mossa. De start is het punt waar twee kabeltouwen zijn gespannen waartussen de paarden, bereden door de fantino, in één lijn moeten gaan staan als zij worden afgeroepen voor de startvolgorde. Dit gebeurt op volgorde van de loting. De tiende en laatste Contrada, ‘de Rincorsa’, positioneert zich een paar meter achter de negen Contrade en pas wanneer de Rincorsa de ruimte tussen de twee touwen betreedt, gaat de race van start. Over het algemeen worden de binnenste en de buitenste plek beschouwd als de beste startposities. Nu de startvolgorde bekend, is wordt het tijd voor de echte omkopingen. Daarvoor wordt door de diverse contrade wel met elkaar besproken wat de kansen en de zwaktes zijn. Aan de startlijn kunnen de fantino en hun capitano inschatten wat de echte kansen zijn en de daadwerkelijke start kan om die reden wel drie kwartier in beslag nemen. De capitano bevindt zich tussen het publiek dat op de tribunes zit bij de startlijn. Tussen het publiek bevinden zich ook ‘luistervinken’ die kijken of de fantino niet zelf eigen afspraken maakt. Zittend op hun paard overleggen zij razendsnel, zijn hun kansen goed, dan proberen zij andere contrade om te kopen. Zijn hun kansen sowieso al slecht (bijvoorbeeld door slecht paard en/of slechte startpositie), dan staan zij zelf open voor omkopingen. De bedragen worden overigens alleen uitgekeerd als de omkopende contrade daadwerkelijk wint.
Ook de contrade die niet meedoen aan de eerste Palio maken deel uit van de corruptie, want er is veel rivaliteit en de vijanden geven graag geld uit om de ander niet te laten winnen. Er worden onderling weddenschappen afgesloten, maar er kan nooit op de race worden gewed zoals bij anders paardenraces, puur omdat er zoveel corruptie in het spel is.Na meestal enkele valse starts, gaat ineens het kanon af en begint de echte race. Als de start eenmaal geldig is, is zo goed als alles toegestaan. Elkaar de bocht afsnijden, elkaar slaan met de zweepjes, elkaar proberen van het paard te duwen, etc. Zo goed als altijd vallen er wel paarden, dan wel fantino, vooral in de gevaarlijkste bocht waarvan de muren tijdens de race met grote kussens zijn bedekt om de val te breken. De fantino hoeft overigens niet zelf te finishen met het paard, tenslotte draait alles om het paard tijdens de Palio. Een paard zonder fantino wordt een ‘cavallo scosso’ genoemd en wint alsnog de race ten opzichte van een paard met fantino.
**
Na de race
**Zodra de finish wordt overgeschreden, barst er een feest van jewelste los op de baan, Il Palio, het vaandel komt naar beneden waarna de uitzinnige inwoners van de winnende contrade het vaandel confisqueren en het feestgedruis in dragen. De inwoners stormen naar de fantino en zijn paard om ze te knuffelen en te bedanken. Bij de verliezende contrade is de teleurstelling en soms ook de woede goed zichtbaar. De treurende mensen kijken toe hoe de feestende en zingende inwoners met het paard, Il Palio en met de fantino op hun nek het plein op weg naar de contrada verlaten. Het feest duurt voort en trekt door de smalle straatjes naar de kerk van de contrada. Hier wordt Il Palio geëerd, gekust en iedereen wil ermee op de foto. Het paard is in de tussentijd naar het lokale plein gebracht waar het wordt geknuffeld en verzorgd. De fantino wordt afgevoerd naar huis en de contrada viert feest zolang als dat de contrada overwinningen heeft behaald, gemiddeld 40 dagen.
Voor mijn belevenissen tijdens de Palio in Siena, zie mijn reisreportage van drie delen in het Wereldwijzer Online Reismagazine.
**Voor meer informatie over Palio Tours:
**Wil jij net als ik ook de Palio van dichtbij beleven? Bezoek dan voor meer informatie en het reserveren van een (volledige) pakketreis naar de Palio in Siena, inclusief hotel, tickets, contrada diner en een museum tour de website, www.paliotours.com of neem contact op met Stan Douglas via de website.
**
Met kinderen naar de Palio:
**Daar er vaak gevraagd wordt of het evenement iets voor kinderen is, wil ik graag aangeven dat het reizen met kinderen naar de Palio goed te doen is. Alle plaatsen, zowel op de tribunes als in de appartementen of op de balkons zijn in de schaduw als je via Palio Tours reserveert. Ik zou het afraden vanwege de hitte om met kleine kinderen op het plein te gaan staan. Wacht na de finish even met het betreden van de baan totdat het wat rustiger is.
Mijn dank gaat uit naar Stan Douglas van Palio Tours die mij de mogelijkheid heeft gegeven om de Palio te kunnen beleven en ervaren. Daarnaast wil ik graag Enrico Querci, Italiaans journalist en fotograaf, bedanken voor zijn achtergrond informatie en uitleg over de Palio. Voor meer informatie bezoek zijn website: http://www.enricoquerci.com
*
Henriëtte is binnen de reisredactie van Wereldwijzer coördinator van de persreizen. Ze woont tijdelijk in Italië en vertrok naar Siena om de Palio te beleven voor een reisreportage in samenwerking met Palio Tours. Daarnaast schrijft ze voor Wereldwijzer columns over haar vele reiservaringen.*