Turkse thee
Toen ik op diverse sites informatie aan het verzamelen was over Turkse thee las ik tot mijn verbazing dat het ‘theedrinken’ zoals wij het nu kennen pas in de 19e eeuw een onderdeel van de Turkse cultuur is geworden. Er werd wel thee gedronken maar dit was meer kruidenthee van plaatselijke gewassen. In de ‘kahvehane’ (café’s) werd koffie gedronken en ook bij belangrijke gebeurtenissen in de zakelijke- en privésfeer. Eén en ander blijkt uit douanearchieven uit die tijd. Thee werd uit het verre Oosten geïmporteerd maar niet in opvallende hoeveelheden. Er was geen regelmatige handel en ook zijn er nooit documenten gevonden met prijsafspraken.
Toen in de 19e eeuw de prijzen van de koffie de pan uitrezen, zijn er boeren in het Oostelijke deel van de Zwarte Zeekust begonnen met de teelt van thee. De eerste theeplanten werden betrokken uit India en waren van de nog altijd de meest verbouwde soort, Camelia sinensis. In het begin was dat ook best wel spannend, want de theeplant heeft een uitgesproken voorkeur voor een bepaalde bodemconditie. Zo komt de beste Turkse thee uit Rize, Ordu en Tokat en zal je in Samsun of Trabzon vrijwel geen theeplantages aantreffen.
**
Wist je dat?**
Groene thee van dezelfde plant komt als zwarte thee? Het verschil zit in het droogproces. Zwarte thee wordt na een eerste sneldroog gefermenteerd, gemalen en opnieuw gedroogd. Het fermenteren is nodig om bestrijdingsmiddelen die op de thee gespoten zijn teniet te doen en ze langer houdbaar te maken. Groene thee ondergaat een ander droogproces, met microgolven, waardoor eveneens de pesticiden hun werking verliezen maar de thee wel zijn veerkrachtige verse structuur doet behouden. Vroeger was dit niet nodig omdat er geen zware giffen gebruikt werden.
**
Turkse thee zetten**
Welk merk thee je koopt hangt volledig af van van je persoonlijke smaak. Over het algemeen zijn de duurdere thee’s het lekkerst. Hierin gaan de grotere bladstukjes van de drogerij. Het stof wat onderop ligt gaat naar de goedkopere merken en in de theezakjes. Soms is dit stof zo fijn dat het niet uit te zeven is waardoor de thee als het ware in je keel blijft hangen.
Ook het water dat je gebruikt is van belang. Leidingwater waaraan veel chemicaliën zijn toegevoegd is niet echt geschikt voor thee. Zacht water geeft de beste smaak. Wanneer we hier in Turkije gaan picknicken in de bossen maken we onze thee van beekwater. Zalig!
Turkse thee wordt gezet met een boven- en een onderpot. In de onderste wordt water gekookt en in de bovenste gaat thee. Kookt het water in de onderste, giet je de helft op de thee in de bovenste en zet ze dan samen terug op de warmtebron. Wanneer alle theeblaadjes naar de bodem zijn gezakt is ze getrokken. Dat duurt ongeveer 20 minuten. Met goede kwaliteit thee heb je dan zelfs geen zeefje nodig.
Vroeger gebruikte men een semaver om thee te zetten en echte theefreaks zweren nog steeds bij thee van echt vuur. Een semaver is een ketel van metaal op pootjes met een vuurkoker in het midden. Aan de zijkant zit een plateautje waar je het theepotje opzet en van onder een kraantje waarmee je heet water tapt. Je proeft inderdaad het verschil met thee uit een elektrische ketel en het is nog gezelliger ook.
Turkse thee wordt gedronken uit een speciaal theeglaasje genaamd ‘inci belli’ oftewel met smalle taille. Het zijn kleine glaasjes met een inhoud van ongeveer 1 dl en soms zelfs minder en hebben geen oortje. Ze worden op een bijpassend of een juist totaal ander schoteltje gezet wat makkelijk in je hand past. Het glaasje hou je net onder de rand vast en draait het naar je mond om te drinken.
Wanneer thee wordt ingeschonken, krijg je er naar gelang je voorkeur water bijgeschonken. Omdat het theepotje vrij klein is, wordt de thee namelijk sterker gezet dan lekker is en aangevuld met kokend water uit de onderste ketel. Elke verdunning heeft zo zijn eigen benaming:
Demli of koyu çay = getrokken of donkere thee
Açık çay = lichte thee
Tavşan kanı = konijnenbloed, dit wanneer de thee zo’n mooie heldere kastanjekleur heeft. Zeg dit niet tegen een Aleviet, zij consumeren namelijk geen konijn.
Paşa çay = verdund met koud water
Paşa thee is de manier waarop kleine kinderen thee leren drinken. Tot slot is er nog een grove benaming voor ‘thee met witte puntjes’ of die verkookt is tot een troebel iets:Imamın abdest suyu oftewel water waar de imam net zijn rituele wassing mee heeft gedaan…
**
Interessante traditie**
Ook het drinken van Turkse thee heeft in sommige gebieden tot interessante tradities geleid. In Tokat laten ze graag een ‘dudak payı’, lip uitsparing, over in het glas. Echt een standaardafstand is er niet maar in Tokat schenken ze het glaasje dus nooit helemaal vol.
In Erzurum houd men traditioneel de suiker, ‘kıtlama’ tussen de snijtanden en drinkt dan de thee erlangs. Men heeft daar speciale extra harde suiker voor die met een tang in stukjes wordt geknipt en niet direct uiteenvalt wanneer het in contact komt met de warme thee.
In sommige gebieden geef je door het lepeltje in je glas te zetten of het erbovenop te leggen aan de dat je geen volgende meer wilt. Het getuigt van gastvrijheid dat je glaasje meteen weer gevuld wordt zodra je het leeg hebt. Het glaasje dat je dan toch nog opgedrongen wordt dien je alsnog op te drinken, want dat weigeren is heel onbeleefd. Geef daarom bijtijds aan wanneer je niet meer wil want een teveel aan thee kan je misselijk maken.
Zo zien we dus dat iets waarvan we denken dat het typisch Turks is eigenlijk vrij nieuw is in de cultuur. Een Turkije zonder thee kunnen we ons echter niet meer voorstellen. Çaycı, theezetter, is een beroep, de mannencafés draaien erop en thee drinken is een belangrijk onderdeel in allerlei onderhandelingsprocessen.
Wij als liefhebbers van Turkije zijn blij met de Turkse theetraditie. Want hoe lekker zitten we soms niet in een theetuin met een keteltje Turkse thee en een zoetigheidje erbij? Of hoe attent vinden we het niet dat we een glaasje thee tijdens een aankoop in een winkel krijgen? Dit is niet alleen in de toeristische gebieden zo; van de week heb ik een fotocamera gekocht en terwijl ik op het uitdraaien van de bon zat te wachten kreeg ik thee en ook bij de dierenwinkel waar ik vogeltjes gebracht had en dan heb ik het over gewone winkels in Istanbul.
Turkije ligt opdat gebied voor op Nederland waar ze pas de laatste jaren zijn begonnen om je koffie te geven in de winkels. En dat alleen maar omdat de onlineshops steeds meer terrein aan het winnen zijn en men het vege lijf van de fysieke winkel wil redden. Nog een glaasje thee, ‘bir çay daha’?
