De Spanjaarden deden de Antillen af als ‘nutteloze eilanden’. Nederland gebruikte de eilanden als doorvoerhaven voor slaven en vond later olie. Volgend jaar worden de Nederlandse Antillen staatkundig ontbonden. Maar er liggen nog wat hinderpalen bij de 5 eilanden die eens de Nederlandse Antillen vormden.
Vijf uur eerder dan in Nederland zal op de Nederlandse Antillen (Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Saba en Sint Eustatius) volgend jaar de champagne worden ontkurkt. Het is echter de vraag of er op Curaçao en Sint Maarten van harte zal worden geproost op de zogenaamde status aparte die beide eilanden per 10 oktober 2010 (10/10/10) zullen gaan innemen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Op diezelfde datum moeten Saba, Sint Eustatius en Bonaire gaan opereren als ‘openbaar lichaam’, een soort gemeenten, binnen het Nederlandse Koninkrijk.
Bonaire twijfelt
Er zijn echter nog hindernissen te nemen voordat het zover is. Zo is op Bonaire twijfel gerezen of de status van openbaar lichaam wel de meest ideale bestuursvorm is en wordt gedacht om via een referendum de bevolking te laten beslissen over hun favoriete staatvorm. En heeft de staatssecretaris voor Koninkrijksrelaties, Ank Bijleveld, al laten weten dat Curaçao en Sint Maarten alleen de status aparte krijgen als beide eilanden hun zaakjes ruim voor 10/10/10 voldoende op orde hebben.
Ongeacht de uitkomst van de toets die Curaçao en Sint Maarten moeten doorstaan staat vast dat het Koninkrijksstatuut uit 1954, waarin de bestuurlijke verhoudingen tussen Nederland en de Antillen zijn vastgelegd, op de helling gaat. In 2006 was aan de onderhandelingstafel afgesproken dat het land Nederlandse Antillen in december 2008 zou worden opgeheven, maar die deadline is bij lange na niet gehaald. In september 2009 was het bovenwindse eiland Saba het getreuzel zo zat dat het dreigde per direct de Nederlandse Antillen te verlaten en zich alvast als openbaar lichaam onder de Nederlandse wetgeving te plaatsen.
Bijleveld moest op dat moment als crisismanager optreden om Saba binnenboord te houden. Vervolgens was het Sint Maarten dat erop aandrong dat alle veranderingen zouden zijn afgerond voor het begin van 2010 maar ook die datum zal niet worden gehaald. Door de wens van Bonaire om de bestuurlijke veranderingen aan de eigen bevolking voor te leggen kunnen er ook vraagtekens worden gezet bij de haalbaarheid van 10/10/10.
Verkiezingen
Een andere complicerende factor is dat er voor 22 januari 2010 verkiezingen zijn voorzien voor de Staten, het Parlement van de Nederlandse Antillen. Daar zal dan een Parlement moeten worden gekozen dat bereidwillig meewerkt aan de opheffing van het eigen land. Ambtenaren die altijd in dienst hebben gewerkt van het land Nederlandse Antillen zouden per 1 januari 2010 in dienst moeten treden van de nieuw op te zetten overheden van Curaçao en Sint Maarten.
Uit de meest recente voortgangsrapportage van het Nederlandse ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat het ambtenarenapparaat van de Nederlandse Antillen bijna geen taken meer uitvoert voor Sint Maarten en de BES-eilanden (Bonaire, Sint Eustatius en Saba). Ondertussen is de regeling waarmee ambtenaren worden overgedragen aan de nieuw te vormen overheden van Curaçao en Sint Maarten nog niet ondertekend door de huidige regering van de Nederlandse Antillen.
Status aparte
De status aparte die Curaçao en Sint Maarten nastreven in navolging van Aruba, dat die status al in 1986 kreeg, garandeert dat beide eilanden wel een eigen wetgeving mogen voeren maar dat Nederland op bepaalde terreinen (bijvoorbeeld defensie en politie) nog wel invloed blijft uitoefenen. Ook na 2012 zal Nederland bijvoorbeeld jaarlijks ruim 30 miljoen blijven steken in de Kustwacht van de Nederlandse Antillen en Aruba, 3,4 miljoen in defensietaken pompen en 17 miljoen uitgeven voor een Recherche Samenwerkingsteam. Volgens de Venezolaanse president Hugo Chavez werkt Nederland op defensiegebied ook nauw samen met de VS om op de benedenwindse Antillen (Aruba, Bonaire en Curaçao) een legermacht op te bouwen die zijn land kan binnenvallen. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen, heeft de beschuldiging van Chavez als ‘onzin’ van de hand gewezen
Homohuwelijk
Een andere poging om vanuit Nederland ook in de toekomst greep te houden op wetgeving op de Antilliaanse eilanden is vervat in een motie van GroenLinks en de VVD over het homohuwelijk. In een door een Kamermeerderheid gesteunde motie roepen deze twee partijen Saba, Sint Eustatius en Bonaire op om de Nederlandse wetgeving rond het homohuwelijk onverkort door te voeren en Sint Maarten, Aruba en Curaçao worden dringend aanbevolen om de Nederlandse wetgeving op dit punt te volgen. Bij de Statenverkiezingen op 22 januari zal dit onderwerp ongetwijfeld een rol gaan spelen want oppositiepartijen grijpen dit thema aan om hun betoog kracht bij te zetten dat welke bestuursvorm ook wordt gekozen dat Nederland toch de bepalende partij blijft.
‘Islas inutiles’
Al in de 17e eeuw had Nederland voor het eerst iets te zeggen op de Antillen. De West-Indische Compagnie (WIC) veroverde de eilanden op de Spanjaarden die de eilanden niet echt uit alle macht verdedigden. De Spanjaarden hadden de eilanden bestempeld als islas inutiles (nutteloze eilanden) omdat er goud noch zilver kon worden gevonden. In de daaropvolgende eeuwen is Nederland de zeggenschap wel tijdelijk kwijt geraakt, bijvoorbeeld aan de Engelsen, maar in de 19de eeuw bestuurde Nederland de Antillen weer vanaf Fort Amsterdam op Curaçao.Dat Fort werd een belangrijke doorvoerhaven voor slaven die werden geïmporteerd vanuit West-Afrika naar plantages die door heel Amerika waren opgezet. Voor de mensenhandelaren uit Nederland was het dan ook een zware klap toen in 1863 de slavenhandel werd afgeschaft. Ruim 50 jaar heeft Nederland dan weinig aandacht voor de Antilliaanse eilanden tot begin 20ste eeuw de juist opkomende olieproducent Shell een raffinaderij sticht bij Willemstad (Curaçao). Het voorbeeld van Shell wordt al snel gevolgd door concurrent Esso dat een raffinaderij opzet op Aruba. Tijdens WO II worden deze beide eilanden belangrijke uitvalsbases voor de geallieerde luchtmacht die de vliegtuigen op de Antilliaanse eilanden kan bijtanken.
De Tweede Wereldoorlog zorgt er ook voor dat Nederland anders tegen zijn koloniën aan gaat kijken. Indonesië vecht zich enkele jaren na WO II naar onafhankelijkheid en met de overblijvende overzeese gebieden (Suriname en de Antillen) wordt in 1954 het Koninkrijksstatuut gesloten. In 1975 stapt Suriname uit dat verdrag om op eigen benen te gaan staan en in 1986 is het de beurt aan Aruba om een zogenaamde status aparte te verkrijgen, hierbij is sprake van een land, dat echter niet volledig politiek onafhankelijk is. In 2010 zouden ook Curaçao en Sint Maarten die status moeten krijgen.
Bronnen: www.winternachten.nl, Volkskrant d.d.15/12/2009 ‘Antillen betichten Kamer van bemoeizucht inzake homo’s, NRC-dossier Antillen en voortgangsrapportage ministerie van Binnenlandse Zaken over staatkundig proces Nederlandse Antillen juni-september 2009