In dit bericht vind je informatie over de fauna die je tegen kunt komen tijdens je vakantie in Costa Rica. Waar zijn de bekendste diersoorten te zien, wanneer en op welke manier is dit het beste. In veel gevallen zul je bijzondere dieren tegenkomen op onverwachte plekken en onverwachte momenten. Maar er zijn plaatsen waar je heen moet in een bepaalde periode om sommige dieren te spotten. Helaas moet wel vermeld worden dat door klimaatveranderingen het gedrag van dieren onvoorspelbaar is geworden. Ze worden steeds vaker gesignaleerd in gebieden en in perioden waar ze nooit eerder werden gezien. Ook zie je sommige dieren steeds minder zoals de prachtig gekleurde Quetzal of staan ze op het randje van uitsterven zoals de Lederschildpad en sommige katachtigen.
Costa Rica zou je een open dierentuin kunnen noemen en dieren zijn niet alleen te vinden in natuurreservaten. 4,5% van de biodiversiteit van de hele wereld vind je in dit land en het is één van de 20 landen met de meeste biodiversiteit op aarde. Costa Rica bezet de eerste plaats in de wereld als het gaat om aantal dierensoorten per vierkante kilometer. Dit komt door verschillende factoren maar met name door haar geografische positie. Het land vormt namelijk een brug tussen Noord- en Zuid-Amerika, ligt tussen twee oceanen in en er heersen verschillende micro-klimaten met diverse ecosystemen vanaf de zeespiegel tot 3.820 m. hoogte. En niet te vergeten; door het grote aantal natuurreservaten. Bijna 30% van Costa Rica’s territorium is beschermd natuurgebied.
**Walvissen en dolfijnen **
Walvissen kun je spotten in het Zuiden aan de Pacifische kust: in het gebied rond Caño eiland, bij natuurpark Marino Ballena, in Golfo Dulce en langs de kust van Corcovado. Van de 4 soorten walvissen die waargenomen worden is de Bultrug de bekendste. Deze walvis komt ieder jaar (in twee verschillende perioden) in Costa Ricaanse wateren om te paren en te baren Een groep walvissen komt uit het Noorden (bij de Westkust van de VS) in de maanden december-maart met een piek in februari. De andere groep komt uit Zuid-Amerika in de maanden juli-oktober met een piek in september. Andere soorten walvissen zijn de Potvis, waargenomen in Golfo Dulce en met name in de maanden februari tot april en de Indische Griend. De Brydewalvis is soms te zien in de maanden juli- september rond natuurpark Marino Ballena.
Een aantal dolfijnensoorten leeft vlakbij de kust van Costa Rica en daardoor zijn ze makkelijk te spotten. De beste kans om dolfijnen te zien, maak je in het Zuiden van het land aan de Pacifische kust. Dolfijnen zijn ook aan de Noordelijke Pacifische kust en aan de Caribische kant, vooral het Zuidelijke gedeelte te spotten. De beste tijd voor het zien van dolfijnen is met name tijdens de droge maanden van december tot medio april. De Tuimelaar (‘Flipper’) wordt vaak gezien aan beiden kusten. De Zwarte Zwaardwalvis (the False Orca) is voornamelijk te zien in het Zuidelijke gedeelte van de Pacifische kust. Daar kun je ook de Slanke dolfijn en de Gewone dolfijn bewonderen. De Langsnuitdolfijn is te spotten aan beide kusten en de Atlantische gevlekte dolfijn aan de Caribische kust, vooral bij Manzanillo.
Waar en hoe? Bij natuurpark Marino Ballena in Uvita of vanuit de dorpen Sierpe en Drake Bay vertrekken er tourboten voor het spotten van walvissen en dolfijnen. Bijna alle hotels langs de Zuidelijk Pacifische kust vanaf Dominical tot Corcovado werken samen met touroperators die dergelijke tours aanbieden. Je kunt ter plekke (een dag van tevoren) een tour boeken. Een halve dagtour (van ongeveer 4 uur) zal circa 65 dollar per persoon kosten en een dagtour gemiddeld 80 dollar. Meestal betalen kinderen de helft van de prijs en worden dergelijke tours gecombineerd met snorkelen.
Zeeschildpadden
Zeeschildpadden zijn te zien aan zowel de Pacifische als de Caribische kust. Dit wanneer ze aan land komen om hun eieren te leggen. Je kunt ze ook in open water zien wanneer je een tour per boot maakt. Van de 6 soorten zeeschildpadden die op de Costa Ricaanse stranden komen zijn er 3 het bekendst. De Groene schildpad, de Lederschildpad en de Warana, de eerste twee soorten kun je voornamelijk in de avond en nacht spotten. De Warana is behalve in de nacht, ook aan het einde van de middag en/of vroeg in de ochtend op het land te zien. Dit tijdens de zogenaamde ‘Arribadas’, er komen dan duizenden exemplaren tegelijk aan land om hun eieren te leggen. De Groene schildpad is te zien in natuurpark Tortuguero in de maanden juli-oktober. De Lederschildpad is te zien in natuurpark Marino Las Baulas (aan de Pacifische kust) tijdens het seizoen dat begint op 20 oktober en duurt tot 15 februari. Deze schildpad is ook aan Caribische kust te zien tussen maart en juni in Gandoca Manzanillo, bij de monding van de Pacuare-rivier en in Tortuguero. De laatste jaren nestelen er meer Lederschildpadden aan de Caribische kust dan aan de Pacifische zijde. De Warana is te zien in Nancite en Ostional (aan de Noordelijke Pacifische kust) voornamelijk tussen juli en december met een piek in augustus, september en oktober; dan zijn de grootste arribadas. De Warana is ook te zien in kleinere aantallen en dan voornamelijk in de maanden augustus tot november in Playa Matapalo (35 km ten Zuiden van Manuel Antonio), in Playa Tortuga (Ojochal) en in Corcovado waar projecten werden opgezet om de eieren van deze soort te beschermen.
Er bestaat ook een kans babyschildpadden geboren te zien worden tijdens een nachttour. Dit heeft voornamelijk betrekking op de Warana’s in Ostional, de Lederschildpad aan beide kusten en de Groene schildpad in Tortuguero. De eieren komen na gemiddeld twee maanden uit.
Waar en hoe? Zeeschildpadden kun je zien tijdens een door een gids geleide tour. Afhankelijk van de plek kun je met een gids, parkwachter of een vrijwilliger van het project het strand belopen. De bekendste plaatsen voor een dergelijke tour zijn de nationale parken waar de zeeschildpad actief beschermd wordt als Tortuguero, Las Baulas en Ostional. Hier kun je ter plekke een tour boeken; bijna alle hotels bieden schildpadtours aan. Maar ook kun je als vakantieganger op eigen initiatief plekken bezoeken, bijvoorbeeld die van het project aan de monding van de Pacuare rivier, het project van Arribadas Ostional, de projecten van Playa Matapalo en Playa Tortuga. Je kunt dit ook van tevoren via een touroperator regelen. Bijvoorbeeld bij het project van de Pacuare Rivier moet je op voorhand middels een e-mail reserveren.
Hieronder vind je informatie over vier projecten (buiten de nationale parken) die tours aanbieden om schildpadden te zien.
Pacuare Nature Reserve (aan de monding van de Pacuare rivier ten Noorden van Limón aan de Caribische kust), website: www.turtleprotection.org, tel (506) 2234 5890. Contactpersoon; Andrés Fernández. Dit project is geopend voor bezoekers van 30 maart tot 30 juni voor het zien van de Lederschildpad en van 1 juli tot 25 september voor het zien van de Groene schildpad. Je kunt je aanmelden voor een overnachting en voor het meelopen met een patrouille (vrijwilligers gaan het strand op om de eieren van schildpadden te verzamelen en te brengen naar een bewaakte plek). De prijs die je voor een dergelijke tour betaalt is inclusief bootvervoer, eten, overnachting en gids.
Estación Biomarina Arribadas Ostional te Playa Ostional in Guanacaste. Er is helaas geen website beschikbaar. Voor contact met bioloog Wendy Cruz; e-mail: wendyplus@gmail.com en tel. (506) 88169815 of (506) 26820790. Facebook-pagina: Arribadas Ostional. Van te voren aanmelden is een vereiste. De prijs is inclusief vervoer (indien je vanaf San José komt), overnachting, eten en gids.
Proyecto de Conservación de la Tortuga Lora te Playa Matapalo (35 km ten Zuiden van Manuel Antonio). Contactpersoon en gids; Matilde Pérez, e-mail: mathymatapalo@hotmail.com. Deze tour geeft je de mogelijkheid om mee te lopen met de vrijwilligers van de organisatie ASVO. Ieder avond tussen juli en november wordt er op het strand gepatrouilleerd om de eieren die net gelegd zijn op te graven en vervolgens te brengen naar een bewaakte plek. Je betaalt alleen de prijs van de tour. Dit is $15 per persoon.
Project Playa Tortuga te Ojochal beschermt de Warana schildpad, zie www.reservaplayatortuga.org. Contactpersoon is Angela Chevez, tel; 27865200. Het is hier ook mogelijk te overnachten. Meelopen met de vrijwilligers kost $15 per persoon en $10 wanneer er twee of meer geïnteresseerden zijn.
**Apen **
In Costa Rica leven 4 soorten apen. Het Doodskopaapje, de Kapucijnaap, de Brulaap en de Slingeraap. De beste plek om de vier soorten apen te spotten is natuurpark Corcovado. Natuurpark Manuel Antonio is een prima plek om de Kapucijnaap en het Doodskopaapje te zien. Nadeel van deze laatste plek is dat door toedoen van de mens de natuurlijke leefgewoontes van de Kapucijnaap veranderd zijn. Dit komt o.a. doordat parkbezoekers de dieren voeren. Er is ook een kans dat je in dit park de Brulaap en de Slingeraap zult spotten. De Brulaap is verspreid over verschillende gebieden in het land; de meesten zul je tegenkomen in het Noord-Westen. Gebieden als de kanalen van Tortugero en natuurreservaat La Selva zijn goede plekken om de Brulaap te zien. De Brulaap leeft ook in Guanacaste (Santa Rosa en Rincon de la Vieja), Palo Verde, Arenal en langs het Zuiden van de Pacifische kust. Populaties van Slingerapen bevinden zich in Rincón de la Vieja, Tortuguero en Corcovado.
Waar en hoe? Zonder veel moeite zul je apen kunnen spotten; binnen en buiten de natuurparken van Costa Rica. Al zijn bepaalde gebieden geschikter dan andere.
**Kaaimannen en krokodillen **
Deze reptielen leven in rivieren langs de kust en in de mangroves en in het laagland (San Carlos; Noorden van het land). De Tárcoles rivier is met stip de beste plek om krokodillen te bewonderen. Vanaf de brug die over deze rivier loopt (onderdeel van de snelweg Costanera Sur) werp je een blik op tientallen grote exemplaren onder je. Met name tijdens de maanden van de droge periode (januari-april) of wanneer er aan beide kanten van de rivier geen onderstroom is. De mangroves van Sierpe in het Zuiden van het land, Barra del Colorado aan de Caribische kust, Río Blanco in de buurt van Caño Negro en de kanalen van Tortuguero zijn ook erg geschikt om kaaimannen en krokodillen te spotten.
Waar en hoe? Bij de Tárcoles rivier kun je je auto parkeren en over de brug lopen om de krokodillen in het water of aan de kant van de rivier te zien liggen. Ook worden hier tours aangeboden om ze van dichtbij te zien, eventueel inclusief ‘show-onderdeel’ waarbij iemand de krokodillen voert. In andere gebieden kun je deze dieren spotten tijdens een tour per kano of per boot.
**Luiaards **
Costa Rica kent twee soorten luiaards. De Drietenige luiaard en Tweetenige luiaard. De Tweetenige is meer in de nacht actief en de Drietenige meer overdag. Beide soorten kun je spotten op veel plekken in het land o.a. langs de kanalen van Tortuguero, bij Cahuita, Monteverde en Arenal. Ongetwijfeld is natuurpark Manuel Antonio één van de beste plekken om de Tweetenige luiaard te zien. Playa Matapalo (35 ten Zuiden van Manuel Antonio) heeft een vrij grote populatie van deze soort.
**Vlinders **
Vlinders komen overal in het land voor. In Costa Rica leven bijna 3.000 soorten dagvlinders en circa 12.000 (!) nachtvlinders. Dagvlinders zijn vooral actief in de droge maanden; van januari tot medio april. Bepaalde soorten kun je alleen spotten in het regenwoud. De bekendste soorten zoals de Blauwe Morpho vind je in de tuinen of een bijbehorend stuk jungle van veel hotels en de prachtige Uilenvlinder zie je voornamelijk bij schemering. Eén van de soorten Morphovlinders, misschien wel de mooiste vlinder van het regenwoud (reflecterend bijna turkooizen blauwe vleugels) zie je meestal in primair regenwoud, met name vroeg in de ochtend. Als je een vlinderliefhebber bent, hoef je niet per se een vlindertuin te bezoeken. Maar als je dit toch wilt dan kun je dit het beste aan het einde van je vakantie doen. Dit als je sommige soorten dan nog niet gezien hebt. De beste dag om een vlindertuin te bezoeken is op een zeer zonnige en warme dag.
Ook is het waard te vermelden dat er over Costa Rica de grootste migratie van een tropische vlindersoort plaats vindt. Het gaat hier om de nachtvlinder Urania fulgens en opvallend is dat hij tijdens zijn trek overdag vliegt. Deze vlinder heeft een zwart/groene metallic kleur. Op het strand van Matapalo telden wij twee jaar geleden tijdens de piek van deze vlindermigratie circa 200 exemplaren per minuut. Gedurende twee weken bleven er constant exemplaren overvliegen.
**Kikkers **
Costa Rica kun je met recht een kikkerland noemen want het kent 183 soorten. Er zijn zogenaamde kikkerfarms, maar doordat de kans erg groot is kikkers in hun natuurlijke habitat te zien is een bezoek er aan niet nodig. De gekleurde kikkers en de pijlgifsoorten trekken waarschijnlijk de meeste aandacht. De meest gefotografeerde kikkersoort van de wereld is misschien wel de Rood Oog Maki- kikker. Afbeeldingen van deze kikkersoort kom je overal tegen; hij wordt veelvuldig gebruikt op websites en brochures van hotels of touroperators. Deze boomkikker is te spotten op veel plekken in het land, met name in de regenperiode van mei tot december, aan de Zuidelijke Pacifische kust, Caribische kust en Arenal. Ook in tuinen van hotels met een vijver of een stuk jungle met riviertje of poel heb je de kans deze nachtkikker te spotten. De pijlgifsoorten; de Aardbeikikker (of Blue Jeans kikker) en de Zwart/groene kikker staan ook hoog op de lijst van mooiste Costa Ricaanse kikkers. Het regenwoud aan de Zuidelijke Pacifische kust is misschien wel een van de beste plekken om veel soorten bij elkaar te spotten. Er is één kikkersoort die zich alleen bevindt op het schiereiland Osa (Corcovado). Dit is de Vitatus en de giftigste soort van Costa Rica. Maar niet alleen in de regenperiode kun je kikkers spotten. Ze zijn te vinden bij riviertjes in het regenwoud en vooral in de buurt van poeltjes. Dit zijn de meest ideale plekken om verschillende soorten bij elkaar te zien; zowel in de nacht als overdag. Je kunt kikkers het hele jaar door spotten maar mei (na de eerste buien van de regenperiode) is de beste maand. Een van de meest bijzondere kikkers van Costa Rica is misschien wel de Glaskikker. De naam zegt het al; door zijn deels doorzichtige velletje kun je door de buikwand heen de ingewanden zien zitten. Ze leven in bomen, in de buurt van riviertjes en zijn ‘s nachts actief.
Waar en hoe? Je kunt zelf op zoek gaan naar kikkers, maar de grootste kans om ze te zien heb je tijdens een door gids begeleide (nacht)tour. Er zijn tours voor het spotten van dagkikkers of nachtkikkers of een combinatie van de twee.
**Vogels **
Costa Rica is een land dat zeer rijk is aan vogelsoorten; 890 in totaal. Papegaaien, toekans, kolibries en Quetzals zijn de vogelsoorten die de meeste belangstelling krijgen. Maar de volgende soorten mogen zeker niet aan het lijstje ontbreken; de Motmot, de gekleurde Tanagers, de Koningsgier en de Briluil. Afhankelijk van de soorten die je wilt zien, maak je een keuze voor het bezoeken van bepaalde gebieden. Eigenlijk kom je in het hele land vogels tegen. La Selva en omgeving, Palo Verde en het schierland Osa zijn drie locaties waar je veel verschillende soorten kunt spotten. Nationaal park Carara is bijvoorbeeld de plek met uitstek om verschillende vogelsoorten in één dag te zien. In de hoge bergen; de nevelwouden van Monteverde en Cerro de la Muerte (San Gerardo de Dota) vind je minder diversiteit aan vogelsoorten maar het zijn goede plekken om diverse Trogons en kolibries te zien. Misschien wel één van de mooiste vogels van Costa Rica is de Quetzal. Deze vogelsoort leeft in de hoge bergen van Monteverde, Cerro de la Muerte, Chirripó en Las Tablas (Coto Brus). In de maanden maart-april gaat deze vogel naar lage gebieden om te broeden waardoor ze eenvoudiger te spotten is. In Monteverde is met name de ‘Galería del Colibrí’ een prima plek om de vliegensvlugge kolibrie te fotograferen. Voor het zien van trekvogels, met name watervogels, zijn de natuurreservaten Palo Verde en Cano Negro in de maanden januari en maart de beste plekken. In Caño Negro kun je de prachtige Jabirú, Ibis, Lepelaar en reigerssoorten zien. Van de soorten toekans zijn er 3 het bekendst; de Swainsons toekan (de meest geziene soort en makkelijk te spotten aan de Pacifische kust), de Zwavelborst toekan te spotten in het Caribische gebied (o.a. Tortuguero) en de bontgekleurde Cusinga meest gezien in het Zuidelijk Pacifische kustgebied. De Rode Papegaai is voornamelijk te zien op het schiereiland Osa (Corcovado, Drake Bay, Puerto Jiménez), maar ook in natuurpark Carara. De Groene Papegaai is te zien in het Noord/Westen van het land: Tortuguero, Sarapiquí, San Carlos, Boca Tapada. Voor het zien van uilen maak je meer kans aan de Caribische kant van het land. Een andere bijzondere vogel is de Schuitbekreiger met zijn vreemd gevormde snavel is hij één van de eigenaardigste reigerssoorten die het land kent. De Koningsgier kun je zien in Carara, Tortuguero en in het Zuidelijke Pacifische gebied.
Waar en hoe? Hoewel er op veel plekken in het land borden te zien zijn met aankondigingen van ‘Birdwachting tours’ zijn deze specifieke tours niet een vereiste om vogels te zien, tenzij je heel er graag bepaalde vogelsoorten wilt spoten, zoals de Quetzal. Veel hotels hebben een tuin (waar soms fruit neergelegd wordt) waar veel vogels komen. Dit biedt je een mooie kans om foto’s te maken.
Slangen
Costa Rica kent 132 soorten slangen, waarvan er 18 giftig zijn. Aan de Caribische kust zul je de meeste kans hebben slangen tegen te komen. In het Zuidelijke Caribische kustgedeelte zul je de meeste kans hebben om de giftige Eyelash Pitviper te spotten. Boa’s kom je vaker tegen in de laag gelegen gebieden aan de Pacifische en Caribische kant. De grootste kans op het zien van de zeer giftige Fer de Lance is op het schiereiland Osa (Corcovado) maar ook in natuurgebied La Selva.
Waar en hoe? Een slang zul je meestal op een onverwacht moment tegenkomen. In de laaglanden aan beide kusten zal je de meeste kans hebben slangen te spotten. Soms worden ze gespot tijdens een tour per boot door de mangroves of tijdens wandelingen in natuurpark Corcovado of Tortuguero. Door met een gids te lopen, vergroot je je kansen op het spotten van een slang aanzienlijk. Een goede optie voor het van dichtbij zien van slangen is een bezoek aan een reptielentuin.
Katachtigen
Costa Rica heeft zes soorten katachtigen; de Jaguarundi, de Puma, de Jaguar, de Tijgerkat of Oncilla, de Margay en de Ocelot. Met uitzondering van de Jaguarundi zijn alle soorten ’s nachts actief. Een ontmoeting met deze dieren is in Costa Rica moeilijk te beleven. Het is helemaal afhankelijk van het zijn op het juiste moment op de juiste plek. In natuurpark Corcovado heb je de grootste kans een katachtige te bewonderen. Soms zijn daar op de paden en/of op het strand pootafdrukken, zelfs die van de jaguar, te zien. Een katachtig dier is territoriaal en gebruikt vaak dezelfde route, plast op dezelfde plek en bezoekt dezelfde bron om te drinken. Naast Corcovado zijn natuurparken La Amistad en Tortuguero plekken waar katachtigen zich bevinden. In natuurpark Santa Rosa worden regelmatig pumas gesignaleerd.
Waar en hoe? Nationaal park Corcovado en in opvangcentra Rescue Center Las Pumas in Cañas en Jaguar Rescue Center te Puerto Viejo.
Tapirs, Miereneters, zwijnen, neusberen en agoutis zijn met name te spotten in Corcovado.
Enkele opvangcentrums en vlinder- en reptielentuinen
- Rescue Center Las Pumas in Cañas (Guanacaste). Opvangcentrum voor katachtigen, als pumas, ocelotten en jaguars.
- Sloth Sanctuary in de buurt van Cahuita. Opvangcentrum voor luiaards.
- Jaguar Rescue Center in Puerto Viejo, Limón. Opvangcentrum voor apen, katachtigen, luiaards, miereneters en reptielen.
- Butterfly Fram in La Guácima de Alajuela. Vlindertuin.
- Reptilandia in Dominical. Reptielentuin met o.a. Boa constrictors en andere bekende slangensoorten, maar ook reuzeschildpadden en Komodo-varanen.
- Zoo Ave in La Garita de Alajuela. Een opvangcentrum voor verschillende diersoorten als apen, vogels en reptielen.
- Inbioparque in Santo Domingo de Heredia. Costa Rica’s natuur in één plek. Hier kun je een aantal zoogdiersoorten, vlinders en reptielen zien.
- La Selva in de buurt van Puerto Viejo de Sarapiqui. Een natuurreservaat met paden door primair regewoud. Een ideale plek voor het spotten van een groot aantal dierensoorten en deelname aan een nachttour.
**Enkele tips en wetenswaardigheden **
- Het kunnen spotten van dieren is afhankelijk van een aantal factoren; de populatie van de diersoort, het seizoen (inclusief paartijd), voedselbronnen, de stand van de maan, het gebied, het gedrag, het tijdstip van de dag en natuurlijk je eigen gedrag.
- Wees niet jaloers op een gids die alles waarneemt en kan tonen. Je zult merken dat je na het doorbrengen van een aantal dagen in dit land weet waar je op moet letten en waar je naar moet kijken. Om enkele trucjes te leren om dieren te spotten kun je aan het begin van je vakantie een dag-en nachttour met een gids doen.
- Voor sommige tours in het land betaal je misschien te veel. Al zijn er uiteraard tours waarbij je waar voor je geld krijgt en na afloop tevreden zult zijn. Ook moet je incalculeren dat je tijdens een tour echt helemaal niks zult ziet; het gedrag van een dier laat zich vaak niet voorspellen. Laat je goed informeren over tours en probeer uit te vinden of ze de moeite waard zijn. Aan te raden zijn bijvoorbeeld een nachttour in natuurpark La Selva en Drake Bay. Voorbeelden van zeer commerciële tours zijn de dagtours die in natuurpark Manuel Antonio worden aangeboden Voor een bezoek aan dit park hoef je geen gids in de arm te nemen. Ook worden er nachttours in gebieden aangeboden waar je misschien niet meer zult zien dan een wandelende tak of een spinnetje.
- Vermijd het lopen in grote groepen, maar ga ook niet je eentje. De jungle kent gevaren. Zorg dat als je je bevindt in een gebied met giftige slangen je stevige schoenen (bergschoenen) draagt, bij voorkeur rubberlaarzen. Sandalen of slippers zijn niet geschikt voor tours in de jungle, al zijn de paden van veel natuurparken goed te belopen.
- Veel dagdieren zijn het actiefst in de vroege ochtend (tussen 05.00 u. en 07.00 u.) en laat in de middag (tussen 16.00 u. en 17.00 u.). Ook is het moment dat het gaat schemeren een goed tijdstip voor het spotten van dieren; dagdieren zijn nog actief en nachtdieren komen te voorschijn. De meeste nachtdieren zijn actief tussen 04.00 u. en 05.00 u. en dagdieren tussen 05.00 u. en 07.00 u. en tussen 16.00 u. en 17.00 u… Bij volle maan is er ’s nachts nog meer activiteit.
- Draag geen fel gekleurde kleding en/of sterke parfum.
- Leuk informatiemateriaal te gebruiken bij het spotten van dieren zijn de geplastificeerde A4’tjes met dierenplaatjes. Deze zijn te koop in de meeste souvenirwinkels (bijvoorbeeld die op het vliegveld) en bij de recepties van sommige grote hotels. Een verrekijker en een vergrootglas komen ook altijd goed van pas.
- In Nationale parken is het verboden om van de paden af te gaan. Ook is het niet toegestaan om schelpen van het strand te rapen en/of dieren te voeren. Costa Rica kent een verbod op het zwemmen met dolfijnen.
Mario en Manon
Palma Quemada (tussen Dominical en Manuel Antonio)