Het veelkleurige gezicht van MEXICO
In de rijke expositie Imagines del Mexicano zien we hoe Mexico in de loop der eeuwen steeds op zoek was naar sociale cohesie tussen zijn verschillende culturen.
Fantastisch land, Mexico! De piramides van Teotihuacan, de fresco’s van Diego Rivera, de eindeloze kusten en de enorme rijkdom aan fauna en flora. Niet te verwonderen dat zoveel artiesten er naartoe reizen of wonen.
Maar de grootste rijkdom van Mexico is zijn galerij van gezichten. Ga gewoon op een doordeweekse dag op een bankje zitten in de Palanco-wijk in Mexico City, of loop de metro onder het Palacio Nacional in: daar passeert elke seconde zo’n veelheid aan expressies, genen en kleuren dat de vraag naar de verre geschiedenis van dit rijke land levensgroot wordt.
De komende twee maanden wordt die kleurrijke cultuur in het Paleis voor Schone Kunsten belicht. Schilderijen, maquettes, films, foto’s, theater, muziek en enkele populaire cultuurvormen zijn te zien in exposities en vertoningen die de hedendaagse Mexicaanse identiteit uitdrukken.
Imagines del Mexicano, de centrale expositie in het PSK, leert ons te kijken naar de gezichten, de kledij en de sociale structuur van de Mexicaanse samenleving. Honderdvijftig kunstwerken uit drieduizend jaar geschiedenis focussen op de mens en zijn plek in de maatschappij.
Mooi zijn de werken meestal niet, wel treffend in hun weergave van ‘dé Mexicaan’. Deze expo is meer antropologisch dan artistiek van inslag, zoals de Mexicaanse kunst dat lange tijd ook was.
Zo zien we in de eerste zaal enkele Jaina-beeldjes. Heel gedetailleerd tonen ze welke kledij de toenmalige hoogwaardigheidsbekleders van de Maya-cultuur droegen. Een facsimile van de Florentijnse codex bevat veel beelden waarmee de Franciscaan Bernardino de Sahagún wilde illustreren hoe de zeden en gewoonten in het ‘Nieuwe Spanje’ werden beleefd.
De link met wat volgt, zit hem in het realistisch gehalte van de afbeelding. Toen Mexico in de negentiende eeuw het juk van de Spanjaarden afwierp en op zoek ging naar zijn eigen identiteit, keerde het land terug naar dat Indiaanse verleden om er een eigen stijl uit af te leiden.
Ras en klasse
Die drang om in beeldtaal te vertellen, heeft de Mexicaanse beeldende kunst sterk bepaald. Voortdurend bots je in de expositie op heldere, vaak karikaturale afbeeldingen die zelfs doen denken aan stripverhalen. Je denkt evengoed aan middeleeuwse wiegendrukken of zelfs de klare lijn van Hergé, als aan de Vlaamse meesters of pakweg Gauguin.
Imagines del Mexicano telt een tiental zalen, die thematisch geordend zijn en de bezoeker meenemen door de eeuwen. In de zalen die de epoque van het ‘Nieuwe Spanje’ (1521-1810) belichten, blijf je verbaasd staan bij tekeningen die fanatiek vastlegden wie wat móest zijn. ‘Een Spanjaard plus een Indiaan is een mesties’. ‘Een Spanjaard plus een morisco is een alvino’. Spanje had een duidelijke hiërarchie in ras en klasse nodig.
In de negentiende eeuw ontdekte Europa het land pas goed. Een zwart-witfilm laat ons het huwelijk zien van Maximiliaan van Habsburg met de Belgische prinses Charlotte, maar vooral een schilderij van diezelfde Maximiliaan in ‘ranchero’-outfit fascineert. De keizer, die slechts drie jaar in functie bleef voor hij werd terechtgesteld, probeerde dé Mexicaan alvast vanuit zijn eigen cultuur te benaderen.
Mexico werd onafhankelijk in 1821 en een hele zaal vol portretten van zowel de hogere klassen als de burgerij laat zien hoe mensen hun plaats zochten in een samenleving die sociologisch in volle beweging was. Esthetisch gezien ogen de doeken saai en ouderwets, maar historisch boeien ze, omdat de schilders hun personages als types afbeelden en omdat er zoveel volksmensen te zien zijn. In de politieke retoriek werd ‘dé Mexicaan’ gemodelleerd naar de lagere klassen.
De expositie laat de geschiedenis soms even verder lopen om in te zoomen op typische kenmerken van de Mexicaanse samenleving. Een hele zaal rouwportretten toont vooral jonge kinderen, afgebeeld als engelen. Het is bekend hoe de dood een centrale plaats inneemt in Mexico, maar deze collectie laat vooral de grote religieuze gevoelswereld zien en veel minder de humor die we kennen in andere artistieke uitingen over de dood.
In de twintigste eeuw beleefde Mexico een tien jaar durende revolutie, die zich artistiek vertaalde in een naïeve verheerlijking van de autochtoon en de arbeider. Sommige schilderijen focussen op de onderdrukking door de Spanjaarden (Goita), andere verheerlijken de kracht van de Indiaan (Rivera, Orozco). Of daar ook een reële emancipatie mee was gemoeid, valt te betwijfelen. Vaak heb je de indruk te kijken naar een soort advertenties van nobele wilden.
De expositie loopt niet verder dan halfweg de twintigste eeuw. Het is jammer dat niet enkele werken uit het Museum van Moderne Kunst laten zien hoe de kunst zich uiteindelijk, met grote vertraging op Europa, bevrijdde uit het keurslijf van het figuratieve nationalisme. In sneltempo kregen abstracte kenmerken, kitsch en humor een plaats. Het grote thema van de autochtoon verloor sterk aan belang en dat werd door veel artiesten als een bevrijding ervaren.
Foto’s
Wie een beeld wil krijgen van het moderne Mexico, moet (ook in het PSK) naar Mundos Mexicanos. Fotografie heeft al een lange geschiedenis in Mexico en deze expositie ordent het werk van 25 hedendaagse fotografen volgens drie grote thema’s: gemeenschap, plaats en individu.
Het werk van de meeste fotografen illustreert hoe de eigentijdse kunstenaar niet meer vertrekt vanuit een politiek, antropologisch dogma, maar vanuit zijn eigen wereld. We zien verloofde stellen, blinde mensen, het leven op de straat, de onleefbare voorsteden van Mexico City, enzovoort. De toon is vaak sceptisch of ironisch, wat al helemaal in contrast staat met het verleden. Mundos Mexicanos toont een Mexico dat aansluiting heeft gevonden bij de hedendaagse kunstwereld.
‘Imagines del Mexicano’ tot 25 april, ‘Mundos Mexicanos’ tot 11 april in het PSK in Brussel.
Bron: De Standaard