PHNOM PENH - Het Cambodjaanse ‘proces van de eeuw’ wordt geplaagd door geldgebrek en geruchten over corruptie.
Van Rith is dood. Het overlijden van de laatste minister van Handel in het bloedige Rode Khmer-regime haalt de voorpagina van de *Cambodia Daily. * Van Rith is de dans ontsprongen.
Hij volgt zijn grote leider Pol Pot in het graf, en ontloopt daarmee, net als deze ‘Broeder nummer 1’, voorgoed zijn straf voor de massamoord die tussen 1975 en 1979 aan naar schatting 1,7 miljoen Cambodjanen het leven kostte.
Van Rith stond alleen maar op de ‘reservelijst’ van het Rode Khmer-tribunaal, dat vandaag in de Cambodjaanse hoofdstad begint. Zijn dood is daarom niet van rechtstreeks belang, maar wel een slecht voorteken voor dit Cambodjaanse ‘proces van de eeuw’. Het bevestigt de vrees van veel Cambodjanen dat de vijf bejaarde kopstukken van de Rode Khmer die nu vastzitten, het einde van hun rechtszaak niet meer beleven.
Niet weinig mensen denken dat er opzet in het spel is. ‘Ze zijn alleen maar bezig met tijdrekken’, zegt Kek Galabru, oprichtster van de mensenrechtenorganisatie Likadho. ‘In 1997 begonnen de gesprekken over het oprichten van een tribunaal. Dat is twaalf jaar geleden.’
Ook Sam Rainsy, leider van de oppositie in het parlement, is ervan overtuigd dat de Cambodjaanse regering het tribunaal eigenlijk niet wil. ‘Zij hebben, onder geweldige druk van de internationale gemeenschap, ingestemd, maar vanaf dat moment alles gedaan om snelle voortgang van de processen tegen te gaan’, zegt hij.
Het laatste bewijs daarvan is voor hem het felle verzet van Cambodja tegen een uitbreiding van het aantal verdachten. Er zijn pas vijf verdachten opgepakt. Onder hen zijn de ideoloog van de Rode Khmer Nuon Chea (‘Broeder Nummer 2’) en de commandant van het beruchte martelcentrum Tuol Sleng, Guek Eav Kain, oftewel ‘Duch’, die vandaag als eerste voor de rechters verschijnt.
De internationale aanklagers hebben een verzoek ingediend om méér verdachten te mogen vervolgen, maar de Cambodjaanse aanklagers verzetten zich daartegen. Zij vinden vijf meer dan genoeg.
Rainsy vindt dat belachelijk. ‘Er zijn bijna twee miljoen mensen vermoord. Dat is niet gedaan door vijf man, maar door een moordmachine, waar veel meer mensen deel van uitmaakten.’
Volgens de oppositieleider is het bewind van premier Hun Sen vergeven van mensen die zelf bij de Rode Khmer betrokken zijn geweest: ‘Als het tribunaal de vrije hand krijgt om alle verantwoordelijken te berechten, is er een goede kans dat ook deze mensen aan de beurt komen. Daarom zal het met dit tribunaal niet opschieten.
‘Vergelijk het met Duitsland na de Tweede Wereldoorlog: als daar destijds mensen als Göring en Eichmann aan de macht waren geweest, was dat tribunaal van Neurenberg er nooit gekomen. Dat zouden ze gewoon hebben geblokkeerd. Nou, dat gebeurt hier ook. Vijf mogen er worden veroordeeld, maar daarna moet het afgelopen zijn. Dan kan de rest rustig slapen.’
De ruzie over het aantal verdachten werpt een schaduw over de geloofwaardigheid van het tribunaal, dat het toch al bitter moeilijk heeft. Het geld dat door de VN beschikbaar was gesteld was vorig jaar al op, en nieuw geld komt maar moeizaam binnen.
Een hardnekkig gerucht over corruptie bij het tribunaal maakt donorlanden nóg minder gretig om opnieuw miljoenen euro’s in het project te stoppen. Cambodjaanse medewerkers zouden regeringsvertegenwoordigers hebben betaald voor hun lucratieve baantje.
Die aantijgingen zijn nooit onderzocht. Een verzoek van de advocaten van een van de verdachten om een onderzoek, is door het Cambodjaanse Openbaar Ministerie geweigerd. Frankrijk en Australië hebben hun bijdragen vorig jaar bevroren tot er opheldering wordt gegeven over de geruchten over corruptie. Als Japan vorig jaar niet 21 miljoen dollar had gestort, zou het tribunaal nu al failliet zijn geweest.
Het schandaal, de lange duur van het proces en de onenigheid over het aantal verdachten werpen een zware schaduw over het begin van de rechtszaak. De internationale aanklager, Robert Petit, erkent dat het voortbestaan van het tribunaal ervan kan afhangen. ‘Alles is mogelijk: het geld kan opraken, de nationale regering kan het tribunaal naar huis sturen, en de internationale rechters kunnen het voor gezien houden.’
Te midden van deze onzekerheden treedt vandaag in elk geval ‘Duch’ voor zijn rechters. Zelfs Sam Rainsy geeft toe dat het al mooi is als er ten minste één man voor de wandaden van de Rode Khmer wordt veroordeeld: ‘Een klein beetje gerechtigheid is altijd beter dan geen gerechtigheid.’
Bron; volkskrant.nl